Bogurodzica

Jak tam robaczki? Tęskniliście za mną? Nie? To do roboty, bo pewnie strasznie się nudzicie... :) Musimy dalej ciągnąć średniowiecze. Dlatego proszę, abyście razem ze mną przerobili temat dotyczący anonimowego utworu Bogurodzica.
Przeczytajcie najpierw wiadomości wstępne o utworze.
Bogurodzica – najstarsza polska pieśń religijna i najstarszy zachowany polski tekst poetycki wraz z melodią. Utwór powstał w średniowieczu, najprawdopodobniej na przełomie XIII i XIV wieku^. Pierwszy zapis tekstu pochodzi z 1407, wcześniej tekst mógł krążyć w obiegu ustnym. Tradycja i legenda przypisują autorstwo tekstu św. Wojciechowi, ale to raczej nie jest prawdą. Bogurodzica w pierwotnej postaci obejmuje 2 strofy. Pierwsza zwracająca się do Najświętszej Marii Panny, a druga z prośbą do Jezusa. Ma charakter meliczny: jest utworem do śpiewania. Ułożono ją do istniejącej już, znanej na Zachodzie, melodii z kręgu miłosnych pieśni rycerskich. Melodię tę zapisali benedyktyni, a z ich klasztoru w Sankt Gallen w Alpach trafiła do Polski. Z czasem Bogurodzica stała się pieśnią bojową polskiego rycerstwa – jak podaje Jan Długosz śpiewano ją przed bitwą pod Grunwaldem a później np. przed bitwą pod Warną. Była także przez wiek XV hymnem królewskim dynastii Jagiellonów. Od tej chwili pieśni religijne zaczęły się łączyć z pieśniami wojskowymi, a Bogurodzica stała się symbolem jedności religijno-patriotycznej.

Teraz wysłuchajcie tej pieśni w wykonaniu chorału gregoriańskiego.  Tutaj

 No i rzecz najważniejsza - o czym to jest? Musimy ugryźć ten tekst i przetłumaczyć go z języka średniowiecznego na polski współczesny. Wiem, wiem, już widzę Wasze miny... Trudno. Przeczytajcie uważnie tekst. 

Bogurodzica, dziewica, Bogiem sławiena Maryja!
U twego syna, Gospodzina, matko zwolena Maryja!
Zyszczy nam, spuści nam.
Kirielejson.

Twego dziela Krzciciela, bożyce,
Usłysz głosy, napełni myśli człowiecze.
Słysz modlitwę, jąż nosimy,
A dać raczy, jegoż prosimy,
A na świecie zbożny pobyt,
Po żywocie rajski przebyt.
Kirielejson.

Wiem, wiem, że nie brzmi to dobrze i dobrze nie wygląda. Ale wszystko da się zrobić i zrozumieć. Zastanówmy się najpierw, kto i do kogo mówi. Podmiot liryczny w pierwszej zwrotce zwraca się do Bogurodzicy, czyli do Matki Boga - Matki Boskiej. To ona jest adresatką pierwszej zwrotki. Skoro zwraca się do niej, to musi być osobą wierzącą - chrześcijaninem. Czy jest to osoba konkretna, pojedyncza jednostka? Raczej nie, powinniśmy traktować podmiot mówiący jako zbiorowość - wiernych chrześcijan.
A więc pierwsza zwrotka to apostrofa, w której wierni proszą Matkę Boską o... no właśnie, o co?
U twego syna, Gospodzina, matko zwolena Maryja!
Zyszczy nam, spuści nam.
Proszą ją o to, aby zwróciła się do swego syna, czyli Jezusa i była pośredniczką w wyproszeniu pewnych łask. Słowa zyszczy nam, spuści nam oznaczają co innego, niż myślicie :). To po prostu: zjednaj, pomóż uprosić, czyli kolokwialnie mówiąc - załatw nam. 
 A teraz weźmy się za drugą zwrotkę. Słowa  Twego dziela Krzciciela, bożyce oznaczają Jezusa Chrystusa, do którego wierni zwracają się za pośrednictwem Jana Chrzciciela. O co go proszą? To już proste - o to, aby usłyszał ich modlitwy, myśli, pragnienia i sprawił na świecie zbożny pobyt - czyli pobożne życie na ziemi, a po żywocie rajski przebyt - czyli zbawienie, przebywanie w raju po śmierci.

Podsumowując:

• jest to rozbudowana apostrofa, w której za pośrednictwem Bogurodzicy, czyli Matki Boskiej (pierwsza zwrotka) oraz Jana Chrzciciela (druga zwrotka) wierni zwracają się do Jezusa,
• proszą Jezusa o spełnienie ich próśb dotyczących pobożnego życia i zbawienia.

 Dlaczego tak trudno zrozumieć tekst? Oczywiście ze względu na archaizmy. Przypominam, że archaizm to wyraz przestarzały, nieużywany już dzisiaj, a w tej pieśni mamy do czynienia z językiem z XIV wieku. Bogurodzica zawiera w sobie dużo niezrozumiałych dzisiaj form wyrazowych i gramatycznych, które zaginęły bądź uległy zmianom.

 Archaizm leksykalny – słowo, które wyszło już z użycia.
Przykłady w Bogurodzicy: zbożny, przebyt, zwolena, dziela, gospodzin
Archaizm fleksyjny – słowo występuje w dawnej, nieobecnej już w polszczyźnie formie gramatycznej.
Przykłady w Bogurodzicy: zyszczy, spuści, Bogurodzica, dziewica, Maryja

Archaizm fonetyczny – dawne formy brzmieniowe słów.
Przykłady w Bogurodzicy: Krzciciela, sławiena

Archaizm słowotwórczy – słowo zostało utworzone od innego zgodnie z dawnymi zasadami słowotwórczymi.
Przykłady w Bogurodzicy: bożyc

Archaizm składniowy – występowanie dawnego ukształtowania składniowego, np. szyku.
Przykłady w Bogurodzicy: twego dziela
 

Motyw deesis

Obecność w utworze trzech adresatów – Maryi, Jana Chrzciciela i Chrystusa przypomina wzorzec ikonograficzny, charakterystyczny dla kościoła wschodniego - deesis. Według niego majestatycznie wyobrażony Chrystus - Władca (Gospodzin) występuje w asyście Matki Boskiej i Jana Chrzciciela, którzy pełnią funkcję pośredników między Bogiem a człowiekiem. Słowo deesis oznacza z języka greckiego prośbę, modlitwę.Tak wygląda ten motyw w ikonografii.

Źródło

I to wszystko, co najważniejsze. Jeśli przeczytaliście tekst dosyć uważnie, postarajcie się rozwiązać test, który utrwali wasze wiadomości.

tutaj lub tutaj

Jeśli chcecie wiedzieć więcej lub utrwalić wiadomości, możecie wejść Tutaj

Pod koniec tygodnia opublikuję dla Was sprawdzian z tego tematu, który rozwiążecie. Powodzenia!

Przypominam również, że macie czytać Romea i Julię Szekspira. Aby ułatwić sobie zadanie, zacznijcie od streszczenia utworu tutaj
Przeczytajcie lekturę i polecam, korzystając z czasu wolnego, obejrzeć potem film, który przedstawia uwspółcześnioną wersję tej historii  tutaj
Ten film posługuje się oryginalnym językiem Szekspira, ale scenografia jest współczesna - dopiero, znając treść utworu, możecie docenić zalety filmu. Inaczej będziecie myśleli, że za czasów Szekspira wybuchały stacje benzynowe, zdarzały się pościgi i strzelaniny :).